نقش جان بر خاک؛ سمفونی رنگ و هنر در کوره‌پزهای کاشان

right blog section right blog section
20250908_065653.webp

کارگاه‌های سفال‌سازی و کاشی‌گری کاشان، نگین درخشان هنرهای سنتی ایران، تنها یک مکان تولید نیستند، بلکه گهواره‌ای هستند که در آن خاک بی‌جان با نبوغ دستان هنرمند ایرانی به جان می‌آید و به اثری جاودان تبدیل می‌شود. این کارگاه‌ها که عمدتاً در محله‌های تاریخی مانند محله‌ی potters (کوزه‌گرها) واقع شده‌اند، ادامه‌دهنده‌ی سنتی دیرپا و چندصدساله هستند که نام کاشان را برای همیشه در تارک جهان هنر و معماری اسلامی ثبت کرده‌اند. قدمت این هنر-صنعت به عصر سلجوقی می‌رسد و اوج شکوفایی آن در دوران صفویه بوده است، دورانی که کاشان به یکی از مهم‌ترین مراکز تولید ظروف نفیس سفالی و کاشی‌های معرق فیروزه‌ای برای تزیین بناهای مقدس و کاخ‌ها تبدیل شد.

فضای داخلی یک کارگاه سنتی، خود صحنه‌ای از یک نمایش هنری است. در یک سو چرخ سفالگری می‌چرخد و با حرکتی موزون، گِلِ ورز داده شده را به کاسه، گلدان و پایه‌آب تبدیل می‌کند. در گوشه‌ای دیگر، استادکاران با قلمموهای بسیار نازک، بر روی بدنه‌های خشک شده، نقش‌هایی از گل و مرغ، اسلیمی و geometrical patterns (نقوش هندسی) را با رنگ‌دانه‌های طبیعی ترسیم می‌کنند. بوی خاک رس خیس خورده با بوی رنگ و لعاب در هم می‌آمیزد و فضایی اصیل و خاطره‌انگیز می‌آفریند. فرآیند تولید، کاملاً دستی و نیازمند مهارتی است که سال‌ها طول می‌کشد تا به کمال برسد؛ از مرحله‌ی آماده‌سازی و تصفیه‌ی خاک رس گرفته تا شکل‌دهی، نقاشی، لعاب‌کاری و نهایتاً پخت در کوره‌های سنتی با دمایی حدود ۹۰۰ تا ۱۰۰۰ درجه سانتی‌گراد.

مهم‌ترین ویژگی سفال و کاشی کاشان، نقوش و رنگ‌های منحصر به فرد آن است. رنگ‌های غالب، لاجوردی (فیروزه‌ای)، آبی آسمانی، سبز سیر و قهوه‌ای مایل به قرمز هستند که اغلب بر زمینه‌ای سفید یا شیری رنگ نقش می‌بندند. این نقوش که ریشه در اعتقادات، طبیعت و اسطوره‌های ایرانی دارد، هر کدام نماد و مفهومی عمیق هستند. امروزه محصولات این کارگاه‌ها طیف وسیعی را شامل می‌شود: از ظروف تزیینی و کاربردی مانند گلدان، شکلات خوری و ظروف غذاخوری گرفته تا کاشی‌های معرق و هفت‌رنگ برای بازسازی و تزیین بناهای تاریخی و مساجد.

بازار این آثار، هم داخلی است و هم بین‌المللی. گردشگران داخلی و خارجی که به کاشان سفر می‌کنند، بازدید از این کارگاه‌ها را در اولویت برنامه‌های خود قرار می‌دهند تا از نزدیم شاهد خلق این شاهکارها باشند و سوغاتی اصیل تهیه کنند. علاوه بر این، این آثار به بسیاری از کشورهای جهان صادر می‌شوند و نماینده‌ی هنر ناب ایرانی در گالری‌ها و نمایشگاه‌های معتبر جهان هستند. با این حال، این هنر-صنعت با چالش‌هایی مانند کمبود شدید نیروی کار جوان و متخصص، رقابت با محصولات صنعتی ارزان‌قیمت و نیاز به بازاریابی مدرن روبرو است. اما عشق به هنر و اصالت کار، باعث شده تا استادکاران کهنسال و شاگردان وفادارشان همچنان به زنده نگه داشتن این آتش مقدس ادامه دهند و نقش جان را بر خاک کاشان رقم بزنند.

امتیاز شما: