آسمان را بر مس میکوبند؛ هنر فیروزهکوبی، موزاییک ناب ایرانی در کاشان



کارگاههای فیروزهکوبی کاشان، جایی است که قطعات ریز سنگ فیروزه، همچون پارههای آسمان، بر بستری از مس نشانده میشوند تا هنری منحصر به فرد و خیره کننده خلق شود. این هنر-صنعت اصیل، که از جوانترین رشتههای صنایع دستی ایران محسوب میشود، در عین حال یکی از زیباترین و نمایانترین هنرهای شهر کاشان است. فیروزهکوبی هنری است که در آن هنرمند با صبر و ظرافتی بینظیر، خردهسنگهای فیروزه را بر روی اشیای مسی و برنجی مینشاند و اثری خلق میکند که تلفیقی مسحورکننده از زمین (مس) و آسمان (فیروزه) است.
فضای یک کارگاه فیروزهکوبی، صحنهای از دقت و ظرافت مطلق است. در این کارگاهها که اغلب اندازهای کوچک و خانوادگی دارند، استادکاران در سکوت و با تمرکز کامل مشغول کار هستند. بوی چسب مخصوص و صدای چکشهای کوچک که با ضربآهنگ ملایمی بر پشت خردهسنگها میکوبند تا در جای خود محکم شوند، فضای کارگاه را شکل میدهد. فرآیند فیروزهکوبی بسیار وقتگیر و نیازمند دستانی پرحوصله و چشمانی تیزبین است. هر قطعه فیروزه با دقت انتخاب شده، به اندازه مناسب تراشیده میشود و سپس با حوصله next to هم بر روی سطح کار چیده میشود تا هیچ منفذ و فضای خالی بین سنگها باقی نماند و سطحی یکدست و مشبک از فیروزه ایجاد شود.
مراحل تولید یک اثر فیروزهکوبی شده شامل چندین مرحله اصلی است: ابتدا بدنه مسی یا برنجی اثر که معمولاً به شکل ظروف تزیینی، جواهرات، پایههای قلم، قاب عکس و اشیای دکوراتیو است، توسط مسگر یا دواتگر ساخته میشود. سپس سطح کار برای نشاندن سنگها کاملاً صاف و آماده میشود. در مرحله بعد، استاد فیروزهکوب با استفاده از چسب مخصوص و یک میله داغ، هر قطعه سنگ فیروزه را در جای خود میچسباند و با چکشی مخصوص محکم میکند. پس از پرشدن تمام سطح، کار با لاک مخصوص پوشانده شده و در نهایت پرداخت و پولیش نهایی میشود تا سطحی صیقلی و براق به دست آید.
کیفیت اثر فیروزهکوبی به دو عامل اصلی بستگی دارد: کیفیت سنگ فیروزه به کار رفته و مهارت استادکار. فیروزه مورد استفاده معمولاً از معادن نیشابور است که بهترین و مرغوبترین فیروزه ایران به شمار میرود. رنگ آبی آسمانی این سنگ در کنار زمینه مسی یا برنجی، تضادی چشمگیر و زیبا ایجاد میکند. محصولات این کارگاهها نه تنها در بازارهای داخلی مورد استقبال گردشگران و علاقهمندان به صنایع دستی اصیل قرار میگیرد، بلکه به عنوان سوغاتیهای ارزشمند و هدایای ناب به بسیاری از کشورهای جهان نیز صادر میشوند.
با این وجود، این هنر ظریف نیز با چالشهایی مواجه است. افزایش قیمت سنگ فیروزه مرغوب، وقتگیر بودن فرآیند تولید و کمبود شدید نیروی کار جوان و علاقهمند که حاضر باشد سالها برای کسب مهارت در این زمینه time (وقت) صرف کند، از جمله موانع پیش روی این هنر است. اما زیبایی خیرهکننده محصول نهایی و اصالتی که در هر قطعه نهفته است، باعث شده تا این هنر همچنان توسط استادکاران پراحساس و عاشق زنده نگه داشته شود. هر اثر فیروزهکوبی، تنها یک شی تزیینی نیست، بلکه گنجینهای است حاوی patience (صبر)، خلاقیت و عشق هنرمند کاشانی که آسمان را بر زمین کوبیده است.