شهر زیرزمینی نوش‌آباد، پناهگاهی باستانی و پیچیده از دوران ساسانی
شهر زیرزمینی نوش‌آباد، که به نام شهر زیرزمینی اویی نیز شناخته می‌شود، یکی از شگفت‌انگیزترین و منحصربه‌فردترین آثار تاریخی ایران است که در زیر بافت کنونی شهر نوش‌آباد، در نزدیکی آران و بیدگل استان اصفهان قرار دارد. این شهر زیرزمینی با قدمتی حدود ۱۵۰۰ سال به دوران ساسانیان بازمی‌گردد و در عمق ۴ تا ۱۶ متری زمین و در سه طبقه ساخته شده است
این مجموعه عظیم از دالان‌ها، اتاق‌ها، چاه‌ها و کانال‌های ارتباطی تشکیل شده که در طول تاریخ به عنوان پناهگاهی امن برای مردم منطقه در برابر حملات دشمنان و شرایط ناامن استفاده می‌شده است. شهر زیرزمینی نوش‌آباد نه تنها در دوران ساسانیان بلکه در دوره‌های سلجوقی، صفوی و حتی قاجار نیز کاربرد داشته و در هر دوره‌ای بخش‌هایی از آن مرمت یا گسترش یافته است.
کشف این شهر زیرزمینی به طور اتفاقی در سال ۱۳۸۳ رخ داد، زمانی که یکی از ساکنان نوش‌آباد در حال حفر چاه در حیاط منزل خود بود و به ورودی این مجموعه برخورد کرد. پس از آن باستان‌شناسان وارد عمل شدند و در سال ۱۳۸۵ این اثر با شماره ثبت ۱۵۸۱۶ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسی
معماری شهر زیرزمینی نوش‌آباد بسیار پیچیده و حیرت‌انگیز است. این شهر به صورت دستکند و بدون استفاده از ماشین‌آلات مدرن ساخته شده است. کارشناسان معتقدند حفاری این مجموعه با ابزارهای بسیار سخت و دقیق انجام شده است. دالان‌های باریک و پیچ در پیچ، اتاق‌های متعدد، و سیستم تهویه هوای پیشرفته از ویژگی‌های برجسته این شهر است که نشان‌دهنده دانش مهندسی و معماری بالای سازندگان آن است.
این شهر دارای چندین ورودی مخفی است که از داخل منازل، قلعه‌ها، قنات‌ها و بازارهای قدیمی قابل دسترسی بوده‌اند. ورودی‌ها معمولاً به شکل چاه‌هایی با درپوش بوده‌اند تا در زمان حمله دشمن، راه‌های دسترسی به شهر پنهان بماند. این ویژگی‌ها باعث شده بود مردم بتوانند به سرعت وارد شهر شده و در امنیت زندگی کنند.
شهر زیرزمینی نوش‌آباد در سه طبقه ساخته شده است. طبقه اول شامل دالان‌هایی است که برای گمراه کردن دشمنان طراحی شده‌اند. طبقات دوم و سوم محل زندگی، انبار آذوقه و پناهگاه مردم بوده‌اند. ارتفاع دالان‌ها در ورودی‌ها کمتر از قد انسان است و برای عبور باید دولا شد، که این خود به دفاع بهتر کمک می‌کرد.
این شهر زیرزمینی نه تنها یک پناهگاه نظامی بوده بلکه بازتابی از شرایط اجتماعی، سیاسی و زیستی مردم آن دوران است. این مکان در زمان حمله مغول‌ها نیز مورد استفاده قرار گرفته و به مدت طولانی مامن امنی برای اهالی منطقه بوده است.
شهر نوش‌آباد در نزدیکی کاشان و در دشت کاشان واقع شده و از نظر تاریخی و فرهنگی اهمیت زیادی دارد. این شهر زیرزمینی با توجه به قدمت و ساختار پیچیده‌اش، یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری منطقه کاشان و استان اصفهان محسوب می‌شود و سالانه گردشگران داخلی و خارجی بسیاری را جذب می‌کند.
امروزه بازدید از شهر زیرزمینی نوش‌آباد از طریق دو ورودی مختلف امکان‌پذیر است که البته به دلیل تخریب‌های ناشی از سیلاب‌ها، همه بخش‌های آن قابل دسترسی نیست. بازدیدکنندگان می‌توانند در دالان‌های این شهر قدم بزنند و با معماری و زندگی زیرزمینی مردمان گذشته آشنا شوند
نام محلی این شهر «اویی» است که احتمالاً به دلیل صدایی که مردم برای پیدا کردن یکدیگر در دالان‌ها می‌دادند، به این نام مشهور شده است. این نام به معنای «آهای» در زبان محلی است و نشان‌دهنده ارتباط اجتماعی و هوشمندی مردم در استفاده از این پناهگاه است.
شهر زیرزمینی نوش‌آباد نمونه‌ای بی‌نظیر از هنر معماری دستکند ایرانی است که با وجود گذشت بیش از هزار و پانصد سال، هنوز هم بخش‌هایی از آن سالم و قابل بازدید است. این مجموعه نشان‌دهنده نبوغ و مهارت معماران و مهندسان ایرانی در دوران باستان است که بدون ابزارهای پیشرفته توانسته‌اند چنین سازه‌ای را خلق کنند.
در نهایت، شهر زیرزمینی نوش‌آباد نه تنها یک اثر تاریخی و فرهنگی ارزشمند بلکه نمادی از مقاومت، هوش و خلاقیت مردمان ایران در طول تاریخ است که با وجود سختی‌ها و تهدیدها، توانسته‌اند محیطی امن و پایدار برای زندگی خود فراهم کنند. این شهر همچنان به عنوان یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری و پژوهشی ایران شناخته می‌شود و بازدید از آن تجربه‌ای منحصر به فرد برای علاقه‌مندان به تاریخ و معماری است.
